Poradniki

Cykl rozwoju choroby

Czarcie kręgi może powodować około 60 gatunków grzybów z klasy Basidiomycetes. Zazwyczaj powodem ich rozwoju jest duża ilość nie rozłożonej materii organicznej w glebie lub obumarłych części traw w darni, którą te grzyby rozkładają. Owocniki grzybów w kręgach pojawiają się najczęściej po deszczu lub latem po dłużej trwającej, wilgotnej pogodzie. Dotąd nie wiadomo, czy pierwotnym źródłem choroby są kiełkujące zarodniki tych grzybów (basidiospory) czy też grzybnia przeżywająca w glebie lub w darni. Wiadomo natomiast, że infekcja zaczyna się od małej struktury grzybni, która stopniowo rozrastając się przybiera kształt koła. W pierwszym okresie rozwoju choroby kręgi mogą być niewidoczne na trawniku lub ujawniają się jako kępka traw o intensywnie zielonym zabarwieniu lub kępka grzybów kapeluszowych. W późniejszym okresie radialny wzrost grzybni może objawić się w postaci różnej wielkości kręgów lub ich części na powierzchni trawnika. Niektóre kręgi powiększają swój zasięg z roku na rok i mogą osiągać rozmiary sięgające 3-5 m średnicy. Tempo wzrostu takiego kręgu trudno jest przewidzieć ponieważ zależy to od warunków sprzyjających grzybom. Czasem kręgi zanikają, a po roku lub dwóch nagle ujawniają się ponownie. Gdy krąg się rozrasta, stara część grzybni zamiera, wówczas tę powierzchnię zajmują trawy oraz chwasty. Grzyb nigdy nie powraca na poprzednio zajmowane miejsce, gdzie zastały już wyczerpane substancje pokarmowe. Aktywny wzrost grzybni kończy się gdy napotka ona barierę w glebie w postaci ściany budynku, klombu kwiatowego lub granicę wzrostu drugiego kręgu. Czarcie kręgi nie nakładają się i nie zachodzą na siebie.

Grzybowe kręgi zazwyczaj występują i są groźne na trawnikach założonych na glebie lekkiej, ubogiej w składniki odżywcze (brak nawożenia) i niskiej wilgotności. Trawniki zawierające grubą warstwę zamarłych części traw tzw. "thatch layers" są także narażone na uszkodzenia przez grzyby pomimo regularnego nawożenia i podlewania. Na lekkiej glebie grzybnia może penetrować glebę nawet do głębokości 30 cm natomiast na zbitej - gliniastej sięga jedynie 5 cm.

Typy czarcich kręgów

Biorąc pod uwagę objawy na trawniku i ich szkodliwość kręgi podzielono na trzy typy. Największy problem sprawiają kręgi typu I (rys. 2). Poznać je można po tworzących się w darni podwójnych pierścieniach, lub ciemnozielonych łukach traw, a przestrzeń miedzy nimi wypełniają zamarłe trawy lub puste miejsca. W zamarłej darni i glebie obecna jest biała grzybnia o pleśniowym zapachu oraz występują czasem żółtopomarańczowe grzyby kapeluszowe. Sprawcą choroby jest grzyb Marasmius oreades popularnie nazywany twardzioszkiem przydrożnym. Grzyb początkowo nie atakuje traw. Jego grzybnia penetruje glebę na gł. 10-30 cm i staje się tak gęsta, że nie przepuszcza wody (hydrofobia). Trawy nad grzybnią są słabe i zamierają z braku wilgoci. Poza tym patogen posiada zdolność wytwarzania związków cyjanowodorowych, które są trujące dla penetrujących glebę korzeni traw. Do kręgów typu II zaliczane są ciemno-zielone pierścienie na trawniku ze stymulowanym wzrostem traw na krawędzi (rys.3). Tego typu kręgi obserwowane są podczas suszy na trawnikach z deficytem azotu. Kręgi te ujawniają się na skutek szybkiego rozkładu organicznej materii przez grzyby na łatwo dostępne związki azotowe, które potem wykorzystują trawy. Systematyczne nawożenie azotem nie likwiduje choroby, ale może spowodować, że pierścień nie wyróżnia się na tle zielonego trawnika. Najmniej groźne są kręgi typu III, ponieważ pojawiające się na trawniku grzyby kapeluszowe ułożone w kształcie pierścieni lub ich części nie powodują widocznych zmian w darni (rys. 4).

W piśmiennictwie amerykańskim podawany jest bardziej szczegółowy podział kręgów. W podziale tym uwzględniono oprócz objawów występujących na trawnikach także gatunki grzybów powodujące kręgi oraz opisano ich siedliska. Wydzielono dwie grupy kręgów. Do pierwszej grupy zaliczono kręgi edaficzne Đ powodowane przez grzyby zasiedlające glebę. Zaliczono do nich Marasmius oreades, Chlorophyllum molybditis (Lepiota morgani) i Agaricus spp. Grupa druga to kręgi lectofiliczne - powodowane przez grzyby zasiedlające zamarłą darń. Do nich zaliczono: Lycoperdon spp., Scleroderma spp, Tricholoma spp. i Clitocybe spp. Niezależnie jednak od grupy grzybów i miejsca ich penetracji objawy (typy kręgów) na trawniku mogą być podobne.
Powyższe gatunki grzybów spotykane były w warunkach klimatu USA. W Europie czarcie kręgi mogą powstawać w wyniku działań innych gatunków. W Radzikowie np. zebrano na trawnikach doświadczalnych 14 różnie wyglądających owocników grzybów. Większość z nich tworzyła kręgi. W pierwszym i drugim roku użytkowania trawników kręgi nie powodowały widocznych zmian w darni. W dalszych latach, w miejscu pojawiających się owocników zaczynały ginąć trawy. Objawy te wskazywały na tworzenie się kręgów typu pierwszego. Podobne objawy stwierdzano na wieloletnich trawnikach obsianych wiechliną łąkową w Ogrodzie Botanicznym w Bydgoszczy. Szczegółowe obserwacje wykazały, że rozwojowi grzybów sprzyjała zbita, wilgotna darń i duża zawartość zamarłych liści i źdźbeł traw. Taką darń posiadały trawniki obsiane różnymi odmianami wiechliny łąkowej. W przerzedzonej darni trawników życicy trwałej nie pojawiały się kręgi, a nawet rzadko spotykano pojedyncze owocniki grzybów. Po zastosowaniu wertykulacji na trawnikach czarcie kręgi nie pojawiały się. Umiejętność rozpoznawania gatunków grzybów jak również bliższe określenie miejsca ich kolonizacji może ułatwić ich zwalczanie lub zapobieganie ich rozprzestrzenieniu. Odpowiednia pielęgnacja trawnika może zapobiec występowaniu kręgów lectofilicznych, a wertykulacja, aeracja, oraz regularne podlewanie z zastosowaniem środków obniżających napięcie powierzchniowe mogą być skuteczne w walce z tymi grzybami nawet bez użycia fungicydów. Natomiast zwalczanie kręgów edaficznych jest zawsze bardzo trudne.

Metody zwalczania

Wiele badań przeprowadzono nad poszukiwaniem przyczyn pojawiania się kręgów, i nad metodami ich zwalczania. Problem nadal jest mało wyjaśniony i nie ma pewnych sposobów ich zwalczania.

Ograniczony sukces otrzymano w zwalczaniu kręgów typu I stosując fungicydy wraz ze środkami obniżającymi napięcie powierzchniowe (wetting agents). Hydrofobia powodowana przez niektóre z tych grzybów nie pozwala na wystarczająco głęboką penetrację fungicydów w glebie tak aby przy ich pomocy zlikwidować znajdującą się tam grzybnię patogena. Po zastosowaniu Flutolanilu lub Azoxystrobin objawy były tylko na jakiś czas ograniczane, a potem znów się pojawiały. Fungicydy okazały się bardziej efektywne na polach golfowych, gdzie greeny są skonstruowane z jednolitej piaszczystej gleby, która ułatwia równomierne przemieszczanie się fungicydów. Kilkakrotne zastosowanie Flutolanilu (ProStar 50WP) z "witting agent" (Primer) okazało się skuteczne. Niektórzy badacze twierdzą, że efektywność fungicydów zależy od dokładności wykonania zabiegu. W ich badaniach fungicydy zawierające takie substancje czynne jak benodanil, oxycarboxin i treforine wraz ze środkiem obniżającym napięcie powierzchniowe, głęboko wprowadzone do gleby wykazywały dość wysoką efektywność. Najlepszym okresem do wykonania tego zabiegu jest wiosna, gdy grzybnia zaczyna się rozrastać. Można go zastosować także jesienią, aby ograniczyć bardzo agresywny wzrost kręgów w tym okresie.

W walce z kręgami próbowano stosować także metody agrotechniczne takie jak: głębokie napowietrzanie (aeracja), częste i głębokie podlewanie z użyciem środków obniżających napięcie powierzchniowe oraz wszechstronne nawożenie mineralne. Zabiegi te nie likwidowały grzybów, ale skutecznie hamowały ich wzrost i pomagały w wytworzeniu zdrowo wyglądającego trawnika. Korzystne działanie tych zabiegów polegało na utrzymaniu wilgoci w glebie i stymulowaniu rozwoju mikroorganizmów glebowych antagonistycznych dla grzybów powodujących czarcie kręgi. Poza tym redukowały hydrofobie gleby, a wyższe nawożenie mineralne wpływało na wzrost kondycji traw oraz maskowało objawy na trawniku powodowane przez kręgi typu II.
W piśmiennictwie proponowane są także inne metody, polegające na wymieszaniu gleby objętej kręgami, lub jej usunięcie z kręgu na głębokość 30 cm oraz ponowny zasiew trawnika. Przemieszana lub nowo nasypana gleba dobrze utrzymuje wilgotność i wpływa na rozwój i aktywność miko-organizmów pożytecznych dla traw, a niszczących grzyby powodujące czarcie kręgi. Metody te jednak są pracochłonne, drogie i mogą być stosowane tylko na małych przestrzeniach.

Sposoby zapobiegania

Trudności w zwalczaniu czarcich kręgów spowodowały, że niektórzy badacze sądzą, że "zamiast walczyć należy starać się nimi cieszyć, ponieważ w nich jest dużo estetycznego piękna". Inni zaś starają się zwrócić uwagę na sposoby zapobiegania ich występowaniu.

Naukowcy z Uniwersytetu Nevada (USA) podają następujące zalecenia, których przestrzeganie może ograniczyć pojawianie się czarcich kręgów:

• przed założeniem trawnika usuwać kawałki drewna, korzenie, gałęzie i inne produkty trudno rozkładające się, palenie tego materiału w miejscu przyszłego trawnika będzie sprzyjać wzrostowi tych grzybów,
• unikać przesuszania gleby Đ w warunkach naturalnych czarcie kręgi pojawiają się najczęściej po okresie suszy,
• stosować podlewanie całej powierzchni trawnika przez cały sezon wegetacji do gł. 15-20 cm, zapobiegać powstawaniu przesuszonych plam (miejsc) na trawniku, przy pojawieniu się pierwszych objawów kręgów podlewać głęboko i dokładnie,
• stosować zalecane nawożenie, wysokie dawki nawożenia azotowego powodują gromadzenie się "filcu" (zbitej zamarłej darni), w której rozwijają się grzyby czarcich kręgów.
• usuwać starą darń oraz napowietrzać trawnik, najlepszym okresem do wykonania tych zabiegów jest czerwiec i wrzesień.